នគរចេនឡា

នគរចេនឡា

ប្រទេសកម្ពុជាសម័យចេនឡា

 ៥៥០-៨០២ នៃគស

     I.       

គ្រាដំបូងនៃចេនឡា

1.    បញ្ហាឈ្មោះ

Ø  ជាសាមន្តរដ្ឋ(រដ្ឋចំណុះ) របស់អាណាចក្រភ្នំ ក្រោយមកវាយយកអាណាចក្រនេះបញ្ចូលជាអាណាចក្រធំតែមួយ

Ø  បញ្ហាឈ្មោះចេនឡាមានអំណះអំណាងដូចតទៅ៖

·       តាមលោកPaul Pelliot ចេនឡា < ចិន + រាប ដោយសារខ្មែរធ្លាប់ធ្វើសង្គ្រាមឈ្នះចិន

·       តាមលោក កេង វ៉ាន់សាក់ ចេនឡា < ចិន + លា (ចិនលាត្រឡប់ទៅវិញ)

·       តាមលោក លី ធានតេង ចិនឡា = ក្រមួនសុទ្ធ < ចេន / ចេង = សុទ្ធ + ឡា / ឡាក់ = ក្រមួន ឃ្មុំ ទៀន(ដែលប្រពៃណីចិននិយមប្រើក្នុងពិធីសែនព្រេន)

2.    បញ្ហាទីតាំង

Ø  ស្ថិតនៅតាមតំបន់បាសាក់ តាមដងទន្លេមេគង្គភាគខាងត្បូងប្រទេសឡាវ

Ø  ព្រះរាជនិយមធ្វើនយោបាយពង្រីកទឹកដីទៅភាគខាងជើង និងភាគខាងត្បួងធ្វើឲ្យចេនឡាចែកជាពីរ

·       ចេនឡាតំបន់ខាជើង ជាតំបន់ដីខ្ពស់ចាប់ពីជួរភ្នំដងរ៉ែក ទៅដល់ព្រំប្រទល់រដ្ឋណានឆាវ របស់ថៃ នៅតំបន់យូណាន (ខេត្តរបស់ចិនសព្វថ្ងៃ)។

·       ចេនឡាតំបន់ខាងត្បូង ជាតំបន់ទំនាប តាមវាលទំនាបទន្លេមេគង្គ និងតំបន់ទន្លេសាប សម្បូរទៅដោយវាល ទំនាប បឹងបួរ ទន្លេ និងមាត់សមុទ្រ។

3.    បញ្ហាកំណើតរាជវង្សចេនឡាដំបូង

Ø  ស្តេចចេនឡា      {          ឥសីកម្ពុ             +          នាងទេពអប្សរមេរា (ឥសូរប្រទានឲ្យធ្វើមហេសី)

Ø  ហេតុផលទី២

ហ្វូណន                                                             ចេនឡា

 

                        រុទ្រវរ្ម័ន (៥១៤-៥៥០ គស)                                ស្រុទ្ធវរ្ម័ន

 

                        វីរវរ្ម័ន                                                                ស្រេស្ឋវរ្ម័ន

          ភវវរ្ម័ន (សោមវង្ស)              +                  កម្ពុជលក្សី (សូរ្យវង្ស) ជាញាតិខាងមាតា

          (៥៥០-៦០០ គស)

   II.        ចម្បាំងរវាងចេនឡា និងអាណាចក្រភ្នំ

1)   បុព្វហេតុ

Ø  មានការដណ្តើមរាជសម្បត្តិគ្នារវាង គុណវរ្ម័ន និងរុទ្រវរ្ម័ន

Ø  គុណវរ្ម័នប៉ុនប៉ងដណ្តើមរាជ្យតែត្រូវ រុទ្រវរ្ម័នសំលាប់

Ø  ភវរ្ម័នលើកទ័ពវាយអាណាចក្រភ្នំ

Ø  ជាទំនាស់សាសនារុទ្រវរ្ម័ន(ព្រះពុទ្ធសាសនា)ជាមួយភវរ្ម័ន(ឥសូរ)

Ø  តាមលោកប៊ឺណាត តំបន់អាណាចក្រភ្នំត្រូវទឹកជំនន់បំផ្លាញទីក្រុង និងប្រព័ន្ធធារាសាស្រ្ត ធ្វើឲ្យប្រជាជនភៀសខ្លួនទៅភាគខាងជើង បណ្តាលឲ្យភវរ្ម័ន វាយយករដ្ឋហ្វូណននៅឆ្នាំ៥៥០នៃគ.ស បង្កើតអាណាចក្រថ្មីមួយគឺអាណាចក្រចេនឡាធំ។

  III.        រាជវង្សខ្មែរនៅសម័យចេនឡា

ព្រះនាម	ឆ្នាំសោយរាជ្យ	ស្នាមព្រះហស្ថ
១- ភវវរ្ម័នទី១ ២-ព្រះបាទមហិន្រ្ទវរ្ម័ន ៣-ឦសានវរ្ម័នទី១ ៤-ភវវរ្ម័នទី២ ៥-ជ័យវរ្ម័នទី១ ៦-ជ័យទេវី	៥៥០-៥៩៨/៦០០ គ.ស ៦០០-៦១៥ គ.ស ៦១៥-៦៣៥ គ.ស ៦៣៩-.........? ៦៥៧-៦៨១ គ.ស ៦៨១-៧១៣គ.ស	-ប្រាសាទនៅវត្តភូ(ដងទន្លេមេគង្គ) -ប្រាសាទបារាណ(ស្ទឹងត្រែង) -អាស្រមមហាឫស្សី(អង្គរបុរី) -ប្រាសាទហាន់ជ័យ(កំពង់ចាម) -កសាងក្រុងភវបុរៈ -ប្រាសាទបន្ទាយនាង(ខេត្តបាត់ដំបង) -ប្រាសាទអកយំនៅស៊ីថេប (ប្រទេសថៃ) -ប្អូនជីដូនមួយរបស់ភវវរ្ម័ន -កសាងក្រុងឥន្រ្ទបុរៈ -ពង្រីកទឹកដីដល់បុរីរម្យសុរិន្ទ(ប្រទេសថៃ) -វាយកាន់កាប់ទឹកដីតាមដងទន្លេមួន -បុត្ររបស់ព្រះបាទមហិន្រ្ទវរ្ម័ន -ពង្វាតទឹកដីលើសមន្តរដ្ឋ -ផ្លាស់រាជធានីមកឦសានបុរៈ(សម្បូរព្រៃគុក) -សាងប្រាសាទភ្នំបាយ៉ង់កោ(ខេត្តតាកែវ) -សាងប្រាសាទសម្បូរព្រៃគុក(ខេត្តកំពង់ធំ) -សាងប្រាសាទអង្គជំនីក(ខេត្តព្រៃវែង) -ពុំមែនជាបុត្ររបស់ឦសានវរ្ម័នទី១ទេ -រាជធានីនៅអង្គបុរី -បន្សល់ទុកនូវសិលាចារិកជាច្រើនដូចជា នៅតំបន់តាកែវ ភ្នំព្រះវិហារ កំពង់ឆ្នាំង ត្រពាំងមាស និងភ្នំបាយ៉ង់កោ -ជាបុត្ររបស់ភវវរ្ម័នទី២ -សាងប្រាសាទនៅតំបន់វ្យាធបុរៈ និងនៅវត្តភូ -បែងចែកអាណាចក្រជាតំបន់គ្រប់គ្រង ·       តំបន់វត្តភូ(ឡាវ) ស្ទឹងត្រែង បាភ្នំ ព្រៃនគរ ក្រុងសម្ភបុរៈ(ក្រចេះ) ·       តំបន់ខាងលិច ទន្លេមេគង្គ អង្គបុរី បាត់ដំបង ខាងជើងបឹងទន្លេសាប -អាចមហេសីរបស់ជ័យវរ្ម័នទី១ -មានទំនាស់គ្នារវាងបុរីផ្សេងៗជាមួយចេនឡានាំឲ្យ ចេនឡាត្រូវបែងចែកជាពីរនៅឆ្នាំ៧០៦ គ.ស

  IV.        ការបែកបាក់ និងការបែងចែកអាណាចក្រចេនឡា

ពិភាក្សាក្រុម

ចូរបង្ហាញពីការបែកបាក់អាណាចក្រចេឡា។

អាណាចក្រចេនឡាជារដ្ឋមួយដ៏ធំ និងខ្លាំងពូកែត្រូវបែកបាក់ដោយសា៖

·       វិសាលភាពទឹកដី

·       វិបត្តិផ្ទៃក្នុង

·       សមត្ថភាពគ្រប់គ្រង

កត្តាទំាងនេះធ្វើឲ្យចេនឡាបែងចែកជាពីគឺ៖

ü  ចេនឡាដីគោកជារដ្ឋឯករាជ្យ

ü  ចេនឡាលិចទឹក ក្រោមអាណានិគមជ្វា

   V.        សេដ្ឋកិច្ច នយោបាយ វប្បធម៌ និងជីវភាពសង្គមនៃអាណាចក្រចេនឡា

តើសេដ្ឋកិច្ចអាណាចក្រភ្នំពឹងផ្អែកលើអ្វី?ចូររៀបរាប់។

ពឹងផ្អែកលើវិស័យកសិកម្ម មានការរីកចម្រើនប្រព័ន្ធធារាសាស្រ្ត

ចូររៀបរាប់ពីរបៀបគ្រប់គ្រងរដ្ឋ។

ចូររៀបពីជីវភាពសង្គមរបស់អាណាចក្រភ្នំ។

អ្នកស្រុកចេនឡាគោរពសាសនាអ្វី?ចូរបង្ហាញ។
(អត្ថបទរបស់លោកគ្រូ ខាត់  ប៊ុនធឿន)